Hakan YARAR – Kadir GÖKDEMİR – Günay ÖZDEMİR
Abant İzzet Baysal Üniversitesi BESYO, BOLU
Gazi Üniversitesi BESYO, ANKARA
Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, ANKARA
ÖZET
Bu çalışmada, özellikle son yıllarda kullanımı giderek artan beslenme destek ürünlerinin, profesyonel düzeydeki elit sporcularda kullanımı araştırılmıştır. Farklı branşlardaki elit sporcuların hangi beslenme destek ürünlerini kullandıkları, kullanım sıklığı, kullanım amaçları ve bilinç düzeyleri belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırma: Basketbol, Voleybol, Futbol, Hentbol, Atletizm, Eskrim, Halter, Tenis, Tekvando, Güreş, Judo, Yüzme, Boks, Jimnastik, Badminton, Pentatlon, Kayak ve Okçuluk olmak üzere 18 farklı olimpik branşta rastgele seçilen elit düzey 334 sporcuya uygulanmıştır.
Konu Uzmanı tarafından hazırlanan anket aracılığıyla toplanan verilere, yüzde frekans istatistikleri ve ki kare analizleri yapılmıştır. Sonuç olarak; Farklı branşlarda elit seviyedeki üst düzey sporcuların, büyük bir bölümünün beslenme destek ürünü kullandığı belirlenmiştir. Sporcular tarafından 40’ın üzerinde farklı beslenme destek maddesi kullanılırken, en çok tercih edilen ürünler ise; Protein tozları
ve aminoasitlerdir. Sporculara beslenme destek ürünü kullanım amaçları sorulduğunda: ilk üç sırayı, performansı artırmak, kas kütlesini artırmak ve zindelik almıştır. Sporcuların büyük çoğunluğu akademik düzeyde eğitim görmüş, milli sporcu olmalarına rağmen, beslenme destek ürünü kullanımı hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıkları söylenebilir. Ayrıca besin destek ürünü seçiminde büyük ölçüde antrenörlerin etkisi olduğu, sporcuların kişisel ihtiyaçlarına uygun ürün seçiminin olmadığı da
belirlenmiştir. Özellikle bu konuda sporcuları ve spor adamlarını bilgilendiren eğitim çalışmalarına gerek olduğu ifade edilebilir.
Anahtar kelimeler: Elit Sporcu, Beslenme Destek Ürünleri
ABSTRACT
In this study, especially in recent years, the matter of an increase of dietary supplements,
using in profesional-level elite athletes has been investigated. It is aimed to find out what dietary supplemets they use, why they apply to use of those supplements, how frequent they are used , and the level of their awareness.The study covers 18 branches all in all such as Basketball, Volleyball, Football, Handball, Track and Field, Fencing, Weightlifting, Tennis, Wrestling, Taekwondo, Judo, Swimming, Boxing, Gymnastics, Badminton, Pentathlon, Skiing, Archery, were randomly selected for the 334 elite athletes, of which the required data for the study were gathered by means of survey
methods and chi square analysis was done on the frequency. As a result, from various branches of large amount of senior elite level athletes used dietary supplements. Substance used by athletes from over 40 different dietary supplements. The most preferred products were, protein powders and amino acids. Athletes used nutritional supports for the purposes of the first three places, improve performance, increase muscle mass and wellness. The vast majority of athletes trained in academic
level, even though they are national athletes, it could be stated that they do not have enough information about the use of the dietary supplements. Besides, it was reached such a conclusion that the selection of which supplemet should be used for the athletes depended on merely the choice of the trainer and whether it would be beneficial was not considered professionally. It could also be suggested that the work of education is particularly necessary to make the athletes aware of the benefits and harms of the supplements..
Key words: Elite athletes, Dietary Supplements
GİRİŞ
Sporcuların performansını etkileyen temel faktörlerin başında genetik yapı, uygun antrenman ve beslenme gelmektedir . Yüksek sportif performansın oluşumunda, kişiye ait fizyolojik ve psikolojik faktörler, antrenman durumu, beslenme durumu,
sağlık, çevresel faktörler, spora özgü özellikler rol oynamakla birlikte hangi faktörün maksimum performansta daha etkili olduğunu söylemek güçtür. Ancak beslenmesi düzgün olmayan, sağlığı bozulmuş bir sporcudan yüksek performans beklemenin imkânsız olduğunu söylemekte kuşkusuz bir gerçektir. Sporcular performanslarını
artırmak için zamanlarının büyük bölümünü antrenman yaparak geçirmektedirler. Gerçekten de antrenman yapmak için büyük çabalar sarf edilmekte, bu çabaları boşa çıkarmamak ve antrenmanlarda üst düzey etkinlik sağlayabilmek için doğru beslenme büyük önem taşımaktadır. Vücudumuzdaki hayati faaliyetlerin
enerjiye olan ihtiyacını karşılamak, sağlığımızı korumak, fiziksel büyüme ve
gelişmeyi mümkün kılmak, antrenmana uyum sağlamak ve antrenmanların
etkilerini maksimuma çıkarmak için temel besin öğeleri olan karbonhidratlar, yağlar,
proteinler, vitaminler, mineraller ve suyun dengeli bir şekilde tüketilmesi beslenme
olarak tanımlanabilir. Egzersiz yapan kişiler ve sporcular; performanslarını arttırmak, daha kuvvetli, daha hızlı ve dayanıklı olmak için sürekli arayış içindedirler.
Çoğu da hiç uğraşmadan bu amaçlarına ulaşmak için; bilinçsizce ilaç, yasaklı
madde, yiyecek ve besin destek ürünleri kullanarak mucizevî bir şekilde
performanslarını arttırabileceklerini düşünmektedirler. Beslenme destek
ürünleri, sporcunun genel sağlığını ve sportif performansını etkilediği için
üzerinde dikkatle durulması gereken bir konudur. Spora olan ilginin artması ile
birlikte sporcuların beslenmesi de giderek daha fazla konuşulan ve araştırılan bir
konu olarak gündeme gelmektedir6 1996 da Amerika’da besin destek maddeleri
için harcanılan para 6.5 milyar dolar, 2000 yılında17.1 milyar dolar, 2002 de 18
milyar dolar, 2008 yılına gelindiğinde ise bu miktar 25.5 milyar dolara çıkmıştır
Özellikle son yıllarda kullanımı giderek artan beslenme destek ürünleri ile
ilgili yapılan bu çalışmada, farklı branşlarda ki elit sporcuların hangi
beslenme destek ürünlerini kullandıkları, kullanım sıklığı, kullanım amaçları ve
bilinç düzeyleri belirlenmeye çalışılmıştır. Elde edilecek bilgiler ışığında beslenme
destek ürünlerinin bilinçsiz kullanımı sonucu oluşabilecek olumsuzlukların
önlenmesi sağlanabilir. Bu yönüyle araştırmanın önemli olduğu
düşünülmektedir.
MATERYAL VE METOD
Araştırma Grubu
Araştırma grubu, Basketbol, Voleybol, Futbol, Hentbol, Atletizm, Eskrim, Halter, Tenis, Güreş, Tekwando, Judo, Yüzme, Boks, Jimnastik, Badminton, Pentatlon,
Kayak ve Okçuluk olmak üzere 18 farklı olimpik branştan rastgele seçilen
elit düzey, 277 si erkek 57 si ise bayan 334 sporcudan oluşmuştur.
Verilerin Toplama Aracı
Veriler anket yöntemi kullanılarak toplanmış olup, Anketler
sporculara takım kaptanları ve antrenörler aracılığıyla ya da doğrudan
yüz yüze görüşülerek dağıtılmış ve toplanmıştır.
Anket soruları, konuyla ilgili uzman kişiler tarafından oluşturulmuş olup, üç bölümden oluşmaktadır; birinci bölümde kişisel bilgiler, ikinci bölümde besin destek ürünleri ile ilgili bilgi ve kullanımına yönelik sorular10, üçüncü bölümde ise sporcuların
beslenme bilgilerini içeren sorular11 yer almaktadır.
Verilerin Değerlendirilmesi
Araştırmada kullanılan veriler anket yöntemiyle toplanmış olup,
SPSS 15 programı kullanılarak, yüzde frekans ve ki kare analizi yapılmıştır.
Tablo 1. Çalışmaya Katılan Sporcuların Antropometrik Özellikleri, Spor Geçmişi ve Antrenman Sıklığı
Çalışmaya toplam 334 sporcu
katılmıştır. Katılanların % 82,9’u (n=
277) erkek, %17,1’i (n= 57) si ise
bayandır. % 2,4’ü (n= 8) ilköğretim, %
35,6’sı (n= 119) lise, % 55,7’si (n=
186) üniversite, % 6,3’ü (21) yüksek
lisans /doktora eğitim düzeyindedir. %
83,2’si (n= 278) milli sporcu, % 16,8’i
(n= 56) milli sporcu değildir.
Tablo 2. Çalışmaya Katılan sporcuların Spor Branşlarına Göre Dağılımı
Tablo 3. Çalışmaya Katılan Sporcuların Beslenme Destek Ürünü Kullanım Durumu
Çalışmaya katılan sporcuların % 55,7’si (n= 186) beslenme destek ürünü
kullanmakta, % 44,3’ü ise (n= 148) beslenme destek ürünü kullanmamaktadır.
Tablo 4. Sporcular Tarafından En Çok Tercih Edilen Ürünler ve Milli Olma Durumu
Protein tozu kullanan 67
sporcunun % 85,1’i (n= 57) milli
sporcudur. Aminoasit kullanan 48
sporcunun % 93,8’ i (n= 45) milli
sporcu, Vitamin kullanan 28
sporcunun % 82,1’i (n= 23) milli
sporcudur. Kreatin kullanan 27
sporcunun % 77,8 i (n= 21) milli
sporcudur. Karbonhidrat tozu kullanan
6 sporcunun % 50 si(n= 3) milli
sporcudur. Karnitin kullanan 6
sporcunun % 83,3 ü (n= 5) milli
sporcu. Mineral kullanan toplam 4
sporcunun % 50 si(n= 2) milli
sporcudur.
Sporcular beslenme destek
ürünlerine aylık % 47,3’ü (n= 88) 100
tl ve altı, %32,2’si (n= 60) 100-200 tl
arası, %11,8 ‘i (n= 22) 200-300 tl
arası, % 8,6’sı (n= 16) 300 tl ve üzeri
aylık para harcamaktadır.
Beslenme destek ürünleri
konusunda bilginiz var mı sorusuna
cevap veren Sporcuların % 56,5 ’inin
(n= 165) beslenme destek ürünleri
konusunda bilgisi vardır. % 33,5’inin
(n= 98) yeterli düzeyde değil. %
9,9’unun (n= 29) ise beslenme destek
ürünleri konusunda bilgisi yoktur.
Tablo 5. Sporcuların Besin Destek Ürünleri ile İlgili Bilgi Kaynaklarına Göre Dağılımları.
Sporcuların % 28,4ü (n= 95)
beslenme destek ürünü konusunda
bilgiyi antrenöründen, %6.9 u(n= 23)
derslerden, %4,8 i(n= 16) eski
sporculardan öğrenmişlerdir.
Tablo 6. Sporcuların Beslenme Destek Ürünü Kullanım Amacı ve Yüzdelik Dağılımı
Sporcuların % 40 ,3 ü (n= 171)
beslenme destek ürününü performans
arttırmak amacı ile, % 28,5 i(121) kas
kütlesini arttırmak, % 17,0 ı (n= 72)
zindelik amacıyla kullanmaktadır.
Sporcuların beslenme destek
ürünleri kullanım konusundaki
düşünceleri % 57,5’si(n= 192) faydası
olduğunu düşünmektedir. % 37,1 (n=
124)’ i hiç olumlu etkisi olduğunu
düşünmüyor. % 5,4 (n= 18)’ü zararlı
olduğunu düşünüyor. Yararı olduğunu
düşünenlerin % 55, 7 isi(n= 186)
performansını arttırmıştır. Zararlı
olduğunu düşünen sporcuların % 5.4
(n= 18) ünün vücut ağırlığı artmıştır.
Tablo 7. Sporcuların Besin Destek Ürünleri Hakkındaki Bilgi Düzeylerinin Değerlendirilmesi Ve
Yüzdelik Dağılımı.
TARTIŞMA VE SONUÇ
Dünyada ve ülkemizde spora olan ilginin giderek artması milyonlarca insanı
çeşitli amaçlar ile spor yapmaya sevk etmiştir. Günümüzde spor, insanların iyi
vakit geçirmek ve sağlıklı bir yaşam sürdürmek amacıyla yaptıkları bir uğraş
olmakla birlikte, aynı zamanda bazı insanların tam zamanını alacak şekilde
meslekleştirerek yaptıkları ve bundan maddi kazanç elde ettikleri bir faaliyet
olmuştur. Sporun bu kadar geniş bir kitleyi içine alması ve buna bir de maddi
kazanç eklenmesi başarılı olmayı kaçınılmaz kılmıştır.Bu nedenle,
kazanmanın büyük bir amaç olduğu sportif yarışmalarda, sporcular
antrenmanla kazandıkları performansın ötesinde yarışmanın sonucunu etkileyecek
bir takım madde, malzeme ve uygulamaların kullanımına
yönelmişlerdir. Bu çalışma bulguları göz önünde
bulundurulduğunda; sporcuların % 55,7’si beslenme destek ürünü kullanmaktadır.
Benzer şekilde Göral ve arkadaşları yapmış olduğu çalışmada Profesyonel
futbolcuların % 55,8’inin düzenli şekilde destekleyici ürün kullandıklarını
belirtmişlerdir. Beslenme destek ürünü kullanan sporcuların % 46,1’i beslenme destek
ürününü beslenme destek ürünleri satan ilgili mağazalardan temin ettikleri tespit
edilmiştir. % 8’i eczanelerden, % 1,5’i sporcu ise aktarlardan veya
arkadaşlarından temin etmişlerdir. Tian ve arkadaşları singapurlu 63 atletle
yapmış olduğu çalışmada sporcuların % 50.8’i beslenme destek ürünlerini, ilgili
mağazalardan, % 20,6 sı eczanelerden, % 12,7’si süpermarketlerden temin
ettiklerini tespit etmişlerdir. Sporcular beslenme destek ürünlerine aylık % 26,3’ü 100 tl ve altı, % 18,0’i 100-200 tl arası, % 6,6’sı 200-300 tl arası, % 5,1’in 300 tl ve üzeri para
harcamaktadır. Tian ve arkadaşları singapur’lu 63 atletle yapmış olduğu
çalışmada sporcuların besin destek ürünleri için harcadığı aylık para miktarı ;
% 28 (10 dolar ve altında),% 60 ı (11-50 dolar arası) %12 si ise (55 dolar üzeri)
aylık ortalama 33,81 dolardır. Sporcuların % 28,4’ü beslenme
destek ürünü konusunda bilgiyi antrenöründen, % 6.9’u derslerden, % 4,8’
i eski sporculardan, % 3,9’u sağlık personelinden faydalanmaktadır. Ersoy ve
Hasbay Farklı spor dallarındaki elit düzey sporcuların besinsel ergojenik yardımcı
kullanım durumlarının değerlendirildiği çalışmalarında da ergojenik yardımcıları
özellikle kondisyonerler (% 75.5) ve antrenörlerin (% 51) önerdikleri
belirtilmiştir15. Çetin ve arkadaşlarının Gazi üniversitesi beden eğitimi ve spor
yüksek okulu örgencilerinin ergojenik yardımcılar, doping ve sağlık hakkındaki
bilgi ve alışkanlıklarının belirlenmesi’’ yapmış olduğu çalışmada Kullanılan
maddeler konusunda kimden yardım alındığı sorusuna ise öğrencilerin, %56,8’lik oranla “Antrenörler” yanıtını almıştır. Arslan profesyonel futbolcuların beslenme bilgi ve
alışkanlıklarını değerlendirdiği çalışmasında sporcuların (% 55.4) ü
beslenme ile ilgili bilgi kaynağı olarak antrenörlerini göstermiştir17.
Hem bu çalışma hem de yukarıda ifade edilen literatür çalışmaları
incelendiğinde, hem beslenme hem de besin desteği kullanımında bilgi kaynağı
ve yönlendirmede en fazla antrenör, okul eğitimi, eski sporcular ve arkadaş
çevresinin etken olduğu söylenebilir. Buna rağmen yapılan bazı araştırmalarda
(Bayraktar ve Yıldıran) antrenörlerin beslenme bilgi düzeyleri de istenilen
seviyede bulunmamıştır. . Bunun için sporcuların beslenme ve besin desteği
kullanımında sağlıklı bilgilere sahip olduklarını söylemek oldukça güçtür.
Sporcuların % 40,3’ü beslenme destek ürününü performans arttırmak
amacı ile, % 28,5’i kas kütlesini arttırmak, % 17’si zindelik, amacıyla
kullanmaktadır. Hasbay ve Ersoy, yapmış olduğu çalışmada Sporcuların, ürünleri
enerji sağlamak (% 45.8), performanslarını (% 29.2) ve kas kütlelerini arttırmak (%18.2) gibi farklı nedenlerden dolayı kullandıkları belirlemiştir. İncelenen çalışmalar
gösterdiği üzere sporcuların beslenme destek ürünleri kullanım amacı paralellik
göstermektedir. Sporcuların beslenme destek ürünleri kullanım konusundaki düşünceleri ise şöyledir % 57,5’i faydası olduğunu düşünüyor, kullanıp ta faydasını görenlerin % 100’ ü performansımı arttırdı. % 5,4’ü ne ise zararı olmuştur
şeklinde ifade etmişlerdir.
Zarar görenlerin % 100’ü kilo aldığını
belirtmiştir. Hasbay ve Ersoy yapmış olduğu çalışmada erkek sporcuların %
27.9’unda, bayan sporcuların da % 25.0’inde ürün kullanıma bağlı olarak yan
etkiler gözlenmiş ve bu yan etkilerin daha çok kilo alma ve alerjik reaksiyonlar
olduğu görülmüştür15. Yapılan çalışmaya katılan sporcuların % 75,7‘si ek vitamin mineral kullanımı mutlaka gereklidir demiştir. % 16,5’i ek vitamin mineral kullanımının
gerekli olup olmadığı konusunda bilgisi yoktur. % 7,8’i ise ek vitamin mineral
kullanımı gerekli değildir demiştir. Sporculara vitaminleri diyetleri ile yeterli almaları önerilirse de bazı durumlarda diyete ek vitamin kullanmaları önerilmektedir. Bu durumlar: Enerji sınırlaması, Alerji, Laktoz intoleransı, Hamilelik ve Vejeteryanlıktır.
Ayrıca kötü beslenme alışkanlığı ,öğün atlama, yetersiz uyku,sık fast-food
yiyecek tüketimi gibi durumlarda diyete ek vitamin kullanımı gereklidir. Fakat
sağlıklı beslenmenin temel koşulu enerji ve besin öğeleri yönünden yeterli ve
dengeli bir diyet tüketmektir3,19. Çalışmaya katılan sporcuların % 67,7’ isi vitaminler vücuda enerji verir demiştir. % 11,7’si vitaminlerin vücuda enerji verip vermediği konusunda bilgisi yoktur. % 20,7’si ise vitaminler vücuda
enerji vermez demiştir. Vitaminler hiçbir enerji sağlamamaktadır. Bazı vitaminler vücutta enerji elde edilmesine yardımcıdır ve yeterli bir diyetle önerilen miktarda
tüketilebilmektedir. Vücudun gereksiniminden fazla tüketilen C ve B grubu vitaminlerin fazlası idrarla dışarı atılmaktadır. 3 Serbest radikallere karşı ilksavunma mekanizmamızı oluşturan antioksidanlar20. Antioksidanlar hakkında
sporculara yöneltilen soruda Sporcuların % 10,5’i ”antioksidanların bağışıklık
sistemine etkisi yoktur” demiştir. % 66,5’inin antioksidanların bağışıklık sistemine etkisi olup olmadığı konusunda bilgisi yoktur. Antioksidanlar serbest radikal temizleyicisi ve koruyucu görevi yapmaktadır. Böylece risk minimum düzeye inmekte, egzersizin olumlu etkileri optimal düzeye çıkmaktadır. Yaptığımız bu çalışmada sporcuların % 66,5 gibi
büyük çoğunluğu antioksidanların bağışıklık sistemine etkisi olup olmama
konusunda yeterli bilgiye sahip değildir20. Sporcuların % 62.0’si beslenme
destek ürünü kullanmak için doktora danışmak gerekir demiştir. % 19,8’i
belenme destek ürünleri kullanımı için doktora danışmak gerekmez demiştir.
%18,3’ünün beslenme destek ürünü kullanımı için doktora danışıp danışmama
konusunda bilgisi yoktur. Besin ve bitkisel desteklerini doktora danışmadan kullanmamak en doğrusudur. Sporcular besin desteği kullanımı ile ilgili olarak sağlık
personeline danışmalı, doktor ve diğer sağlık personeline kullandıkları ilaçlar ile
ilgili bilgi vermeli ve onlardan yardım almalıdırlar. Yaptığımız çalışmada sporcuların
% 62.0’si beslenme destek ürünü kullanmak için doktora danışmanın gerekliliği konusunda bilgisi olmasına rağmen büyük çoğunluğu besin desteği kullanımda bilgi kaynağı olarak antrenörlerinden yararlanmaktadır. Sporcuların % 80,8’i beslenme
destek ürünü kullanım dozu bizim için önemlidir demiştir. % 10,2’si beslenme
destek ürünü kullanım dozu bizim için önemli değildir demiştir. % 9,0’u beslenme destek ürünü kullanım dozunun önemi hakkında bilgisi yoktur. Beslenme desteklerinin gerekli süre ve dozlarda sizin onlara gerçekten gereksiniminiz olduğu durumlarda kullanılmaları halinde sağlığınızı destekleyecekleri, koruyup
güçlendirecekleri açık bir gerçektir. Ama gereğinden fazla uzun sürelerle uygun
olmayan dozlarda kullanılmaları halinde zararlı olabilecekleri de gerçektir21.
Zehirli bir maddeden az miktarda yemek, faydalı bir yiyecekten çok yemekten daha
az zehirlidir (Hipokrat)22. Yapmış olduğumuz çalışmada da sporcuların
büyük çoğunluğu kullanım dozunun önemli olduğunun bilincindedir. Sporcuların % 42,2’si kas kütlesini arttırmak için gereksiniminden fazla protein desteği kullanılmamalıdır demiştir. % 32,9’u kas kütlesini arttırmak için gereğinden fazla protein desteği kullanılmalıdır demiştir. % 24,9’u kas kütlesini arttırmak için gereğinden fazla protein alıp almama konusunda bilgisi yoktur. Yeterli protein tüketimi kas yapımı için önemli olsa da, gereğinden fazla protein tüketimi daha büyük kaslara
sahip olmak için gerekli değildir. Fazla alınan proteinin: mineral kayıpları,
istenmeyen kilolar gibi çeşitli zararları vardır. Dolayısıyla proteinin yetersizliği
de fazlalığı da sporcu performansını olumsuz etkiler23,19,24.
Sonuç olarak farklı branşlardaki elit seviyedeki sporcuların büyük bir
bölümünün beslenme destek ürünü kullandığı ancak bu konuda yeterli
düzeyde bilgi sahibi olmadıkları söylenebilir.
KAYNAKLAR
1. Ersoy G. Hasbay A., Sporcu Beslenmesi,
Ankara, Klasmat Matbaacılık, 2000.
2. Pehlivan A., Sporda Beslenme, İstanbul,
Yaylacık Matbaası, 2005.
3. Ersoy G., Egzersiz ve Spor Yapanlar için
Beslenme, 3.Baskı Ankara, Nobel Yayın Dağıtım,
2004.
4. Zorba E., Herkes İçin Spor ve Fiziksel
Uygunluk. G.S.G.M.Eğitim Dairesi, Ankara, 1999.
5. Ersoy G. Alper R. Kargül A., Yüzücü
Beslenmesi. Yüzme Atlama ve Su Topu
Federasyonu Yayını, 1987.
6. Süel E. Şahin İ. Karakaya M.A. Savucu Y., Elit
Seviyedeki Basketbolcuların Beslenme Bilgi ve
Alışkanlıkları. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Dergisi, 2006: 20 (4): 271 – 275
7. Kurdak S.S., Sporda Doping ve İlaç Kullanımı.
Ankara, Bağırgan Yayımevi, 1996
8. Tian H.H. Ong W.S. Tan C.L., “Nutritional
Supplement Use Among University Athletes in
Singapore”, Singapore Med J., 2009; 50 (2): 165-
172
9. Nutrition Business Journal.2009 (20.02.2010).
http://nutritionbusinessjournal.com/supplements/we
b-seminars/nutrition-industry-overview-webinar/
10. Özdemir G., Dumlupınar Üniversitesi Beden
Eğitimi Ve Spor Yüksekokulunda Okuyan ve Aktif
Spor Yapan Öğrencilerin Beslenme
Alışkanlıklarının Tespiti ve Değerlendirilmesi.
Yüksek Lisans Tezi, Kütahya, Dumlupınar
Üniversitesi; 2002
11. Ünsal G.N. Özdemir G. Ersoy G., “The
Assessment of the Consumer Awareness in
Nutritional Support Products Usage” Fırat
Üniversitesi Sağlık Bilimleri Tıp Dergisi, 2010: 24
(2): 81 – 88 http://www.fusabil.org
12. Kurdak S.S., Sporda Doping ve İlaç Kullanımı.
Sporsal Kuram Dizisi 7, Ankara, Birinci Baskı,
1996.
13. Karahan, M. L., “Karnitin Alımının 1500 m
Koşu Performansı ve Kan Laktat Seviyesine
Etkisi”, Ankara: G.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü
Doktora Tezi, 2002
14. Göral, K. Saygın Ö. Karacabey K: “Amatör ve
profesyonel futbolcuların beslenme bilgi
düzeylerinin İncelenmesi’’. Uluslararası İnsan
Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. (2010). 7:1. Erişim:
http://www.insanbilimleri.com
15. Hasbay A. Ersoy G.,“Farklı Spor Dallarındaki
Elit Düzey Sporcuların Besinsel Ergojenik
Yardımcı Kullanım Durumlarının
Değerlendirilmesi”. 7. Uluslararası Spor Bilimleri
Kongresi Seminer Kitabı, Antalya: Spor Bilimleri
Derneği, 27-29 Ekim 2001, s. 168
16. Çetin E. Dölek E.B.Orhan Ö.,Gazi Üniversitesi
Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okulu
Öğrencilerinin Ergojenik Yardımcılar, Doping ve
Sağlık Hakkındaki Bilgi ve Alışkanlıklarının
Belirlenmesi. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor
Bilimleri Dergisi, 2008, 6 (3) 129-132
17.Arslan F.N.,Profesyonel Futbolcuların
Beslenme Bilgi ve Alışkanlıkları. Yüksek Lisans
Tezi. Ankara.Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü ;1995.
18. Yıldıran İ. Bayraktar I., “Antrenörlerin
Beslenme Bilgi ve Alışkanlıkları”, Atletizm Bilim
ve Teknoloji Dergisi. 2000:40, 21-38.
19. Ersoy G., Egzersiz ve Spor Performansı İçin
Beslenme. Ankara: Sistem Ofset; 2010
20. Walji H., Vitaminler. 4.Baskı. Ankara: Pelin
Ofset; 2005
21. Baron K., Sporcuların Optimal Beslenmesi.
Ömeroğlu,S. (çev), Ankara, Bağırgan Yayımevi,
2002.
22. Ersoy G . Besinsel Ergojenik Yardım. 2.Baskı.
Ankara: 2006
23. Ersoy G., Çocuk ve Genç Sporcular İçin
Beslenme. Ankara: Ata ofset Matbaacılık; 2007
24. Güneş Z., Spor ve Beslenme. 2.Basım.
Ankara: Star ofset; 2000
25. Ersoy G., Beslenme ile İlgili Ergojenik
Yardımcılar. Spor ve Tıp. 1993; 1 (4), 12-15.
26. Konopka P., Spor Beslenmesi. Harputluoğlu H.
Çev: Ankara: Bağırgan Yayımevi. S: 92-209, 2000
çev:
27. Peker S: Sporda Beslenme. 3.Cilt. Gen
Matbaacılık ve Reklamcılık. S: 37-39, Ankara,
1996
https://www.google.com.tr/imghp?hl=tr&tab=wi
Spor ve Beslenme 